Мин Буада тудым, Казаннан ике сәгатьлек юл ул, ә бала чагым Яр Чаллыда үтте. Әти-әнием — музыкантлар, алар 13 нче номерлы татар балалар сәнгать мәктәбендә эшләде. Ягъни, без кечкенәдән шундый тирәлектә булдык, музыка белән иҗади атмосфера — каныбызда.

Әти баянчы иде, ә бу — даими кунаклар, даими җылы гаилә атмосферасы дигән сүз. Андый кич утыруларда апам җырлар, әти уйнар иде. Әни гитарада да уйный, думбрада, балалайкада, баянда да. Мәктәптәге халык оркестрының дирижёры иде ул. Үзендә төрле юнәлешләрне берләштергән кеше.

— Ә син кулыңа музыка коралын беренче тапкыр кайчан алдың?

Мин шундый бер мизгелне хәтерлим: әти-әни миңа кечкенә уенчык синтезатор алып бирде, бер ярым-ике октавалык кына инде, төсле наклейкалары бар иде – ноталарның аталашыдыр, мөгаен. Һәм мин ниндидер җырлар, көйләр уйнаштыра башлаганмын, әти белән әни, озак уйлап тормый гына, миңа моның ошавын аңлаган да, һәм, үзләре музыкант булгач, миңа ошагач, музыкаль мәктәпкә бирергә була дип карар иткәннәр. Миңа 5ме, 6мы яшь иде.

Музыкаль мәктәптә билгеле бер казанышларым булды, һәм мине шул вакытта ук музыкаль конкурсларга йөртә башладылар. Ул вакытта, әлбәттә, алар азрак, әмма, минемчә, шулкадәр үк әһәмиятлерәк тә иде. Гел призлы урыннар алдым. Җиһанов исемендәге бер республика конкурсында, 2003 нче ел иде бугай, мине Флора Хасанова күреп алды, соңрак озак кына укыдым мин аңарда.

— Музыка мәктәбе белән урта мәктәпне берләштерү авыр булмадымы? Яшьтәшләрең белән аралашуга йогынтысы булдымы? Башкалар футбол типкәндә син музыка белән шөгыльләндеңме?

Әлбәттә, йогынтысы булды, әмма үпкә сакламадым, тиеш дип кабул итә идем.

Берьюлы ике мәктәптә укырга җитешү физик яктан авыр булды. Ягъни, музыка мәктәбе ерак иде, әле әти, әле әни илтте, үсә төшкәч, автобуста үзем йөри башладым. Салкынмы, яңгырмы – атнага ике тапкыр үтисе иде моны, ә мөһим чыгышлар алдыннан ешрак та.

Башта ике мәктәптә дә өлгереш яхшы иде. Вакыт үтү белән әти-әни һәм тирәмдәгеләр йогынты ясый башлады: "Әгәр музыкада күтәрелеш бар икән, вакытыңны күбрәк аңа бирергә кирәк". Шуннан соң мәктәптә әллә ни зур түгел, әмма шулай да проблемалар башланды. Гәрчә анда музыка белән шөгыльләнгәнемне беләләр һәм ярдәм итәргә тырышалар иде.

— Әйдә, Казанга күчү турында сөйләшеп алыйк. Сиңа ничә яшь иде?

8 нче класс иде ул. Никадәр катлаулы икәнен аңламаганмын да ул чакта. Беренчедән, кая барганымны белми идем. Барыр алдыннан Казанда йөреп кайткан идек, әлбәттә, әти миңа консерваторияне күрсәтте. Әти-әни күзәтүеннән башка калганымны, мине чит-ят апа-абыйлар кайгыртачагын, иҗатта үземә-үзем хуҗа булып, беркем дә "Бар, шөгыльлән!" дип тормаячагын аңламаганмын да инде ул чакта.

Бу мөһим борылыш булып чыкты минем өчен, аннары Германиягә күчкәндә бик ярдәм итте.

Ул вакыттагы кыргый шартларны да әйтмичә булмый: ярымҗимерек бина, идәндә штукатурка – үзебезнең өч бүлмәле уңайлы фатирдан соң коточкыч булып тоелды ул миңа. Әмма шул ун ел эчендә яңа җиһаз, кер юу машиналары алдылар, ремонт ясадылар, подвалны инструментлары булган репетиторий иттеләр – мәктәпнең директоры Михайлов Александр Аркадьевич тырышлыгы бу. Мәктәптәге иҗади атмосфера да аның тәэсирендә туды. Ул хәзер дә эшли – консерваториядә.

Барлык бу көнкүреш проблемалары гигант иҗади атмосфера һәм бөтен Россиядән килгән талантлы музыкантлар йогынтысыда югалып тора иде. Һәм менә шул атмосфера депрессив халәтемне ике ай дигәндә киметте бераз һәм мин акрынлап яңа тормыш рәвешемә күнегә башладым.

Мин укыган УМММ янында Фукс бакчасы бар – иң еш бара торган җир шул иде. Яр буйлары әле эшләнмәгән, Миллениум төзелеп кенә яткан вакыт. Музыкалкадан соң шул бакчада футбол уйный идек.

— Сине конкурста күреп алган, аннары син укыган укытучы турында әйткән идең. Аның турында сөйлә әле.

— Флора Ибраһим кызыннан күп нәрсәгә өйрәндем мин. Гомумән алганда, мин аңарда 12 ел укыдым, ул булмаса, без хәзер кара-каршы утыра алмас идек, мөгаен. Бөтен кешегә һәм бар күңеле белән ярдәм итәргә әзер альтруист ул, көчле энергиягә ия кеше, бик яхшы пианист. Ул эшләү мөмкинчелекләренең яңа дәрәҗәсенә чыгарды мине.

— Син аның яраткан укучыларының берсе идең алайса?

— Мин алай дип әйтә алмыйм, уңайсызланам.

— Талант дәрәҗәсе белән башкалардан аерылып торгансыңдыр инде ул чакта?

— Хәзер бик көчле яңгырар инде бу сүзләр, әмма ул берничә кат гомерендә беренче тапкыр мондый талантлы укучысы булуын әйткән иде. Әмма мин үз-үземә тәнкыйди карашта, бу хакта сөйләшергә теләмим.

— Ярар, әйдә, сөйләшмик.

— Унъеллыктан консерваториягә күчү турында өстәр идем. Мәктәптә без һәркемнең күз алдында, һәр педагогның җылы иҗади тәрбиясендә идек.

Ә консерваториядә мин үземне ялангач калгандай хис иттем – мәйдан киңәя: визуаль дә, иҗтимагый да. Син алдан аралашканнардан кала башка кешеләр пәйда була: халык уен коралларында уйнаучылар, дирижёрлар, башка шәһәрләрдән килүчеләр. Гаилә кебек хис итү, иҗади атмосфера юкка чыкты сыман, аерымлану барлыкка килде. Ни дисәң дә, консерваториягә күпчелек эләгә - безнең мәктәптәге кебек сайлау юк анда. Унъеллыкта шулкадәр яхшы әзерлек алганбыз, менә шушылай бирә идек предметларны (бармак шартлата). Бераз иркенәеп киткәнемне тойдым. Ул елларда конкурсларда катнаштым, кайберләре ярыйсы гына уңышлы булды.

— Конкурслар Германиягә күчүеңә тәэсир иттеме? Ничек килеп чыкты ул?

— Германиягә беренче баруым 17 яшьтә булды. Педагогым Флора Ибраһим кызының студенты бар иде – Тәнзилә Рәхимкулова, танылган җырчы Габдулла Рәхимкуловның кызы ул. 2000 нче еллар башында Германиягә күчеп киткән, алманга кияүгә чыккан. Алар аралашып тора иде, һәм Флора Ибраһим кызы мине аңа күрсәтте, ә ул үзенә чакырды – аларда ике атна яшәп конкурска әзерләнергә. Конкурста начар уйнадым, чөнки, ни дисәң дә, конкурслык әзерлек юк иде. Әмма мин чит илгә беренче барумны истә калдырдым, бик көчле тәэсир итте ул миңа. Урамнарның төгәл чикләре, чирәп түбәләр, кешеләр, ягъни, миңа тирән кереп оялаган ул тәэсирләр, һәм кире шунда әйләнеп кайту теләге, вакыты җиткәч, үз ролен уйнады. Менә шул. Тәнзилә Габдулла кызы белән аның ире Герхард торак урын, концертлар оештыру ягыннан гел ярдәм итте, ул иҗади казанышларга юнәлтеп торды мине.

Ә күчеп китү турында әйтсәк – мин 5 ел консерваториядә укыдым, күченер өчен әллә ни тырышып йөрмәдем, белешкәләдем генә. Сәләтле һәм булдыклыларны ассистентура-стажировкага тәкъдим итәләр иде ул чакта — аспирантураның аналогы инде ул. Кафедра мөдире иҗади җитәкче буларак миңа ректор Рубин Кәбир улы Абдуллины тәкъдим итте. Мин, әлбәттә, куандым. Ул органист, ә алдан искиткеч пианист булган. Мин аңарда ярты ел укыдым, һәм офыкта Бремендагы җитди бер конкурс пәйда булды, 4 турлык. Мин катнашырга китеп бардым. Бремендагы ул конкурста мин Любектагы алман Югары музыка мәктәбе профессоры белән таныштым, ул мине бик җылы кабул итте, алга таба үсәргә мөмкинлекләрем барлыгын әйтте. Һәм мин шул югары мәктәпкә кабул итү имтиханнарына китеп бардым, гаять тиз булды ул — конкурстан китми генә имтиханга юнәлдем.

Бездәге һәм андагы имтиханнарда бәяләү системасында аерма бик зур.

Россиядәге зачётлар һәм имтиханнар мәҗбүри эш сыман, син үзеңне иҗади кеше итеп хис итә алмыйсың, син хисап бирәсең.
һәм сиңа шул өч-дүрт профессор бәя бирә. Ә Германиядә имтихан концерт кебек уза, анда тамашачы да килә ала. Һәм син имтиханга түгел, концерт дип чыгасың — ә бу инде икенче төрле хис итәсең дигән сүз. Һәм иҗади профессияләр өчен бик мөһим нәрсә бу. Син хисләрең, музыкага карашың белән бүлешәсең, сине бәя биреп түгел, илһамланып тыңлыйлар. Россиядә концерт формасындагы имтихан ассистентура-стажировкада гына.

Бездә — сәхнәгә чыгасың, куелган программаны тулысынча уйныйсың, комиссия сиңа бәя бирә. Анда – сәхнәгә чыгасың да, аралаша башлыйсың. Ул вакытта мин алман телендә бары тик «Guten tag»ны гына белә идем. Алар анда синең программаңнан сайлап сорый башлыйлар: «Әйдә Шопенның сонатасыннан дүртенче өлешне». 2 минутлап бер әсәрне уйныйсың, аннары башкасын, аннары өченчесен — кинәт күчешләр, минем өчен шок иде ул.

Белгечлектән кала алман телен бирергә кирәк иде, ул имтиханга фортепианода уйнавы канәгатьләндергәннәрне генә җибәрәләр. Алман теленнән тестны көтәргә дигәч бик сөендем. Ике атналап әзерләндем, әмма бу берни түгел инде, чөнки В2 дәрәҗәсе кирәк иде. Интернетым бар иде, өстәл астында тестның башлам өлешен язып керттем, анда ниндидер сүзләр чыкты, шуларны күчереп яздым, бу үз ролен уйнады дип уйлыйм, чөнки калганнары дөрес булмагандыр инде анда. Бәхет елмайды, кыскасы. Россиягә кайттым, ә бер айдан хат килде: "Сез укырга кабул ителдегез".

Ректорга килеп, мин укырга кердем дип әйтү авыр булды. Бу, әлбәттә, бераз көлке сыман, әмма бу — хөрмәт билгесе. Ул бит ике елга дип минем өчен җаваплылык алды, ә мин киләм дә әйтәм: "Гафу итегез, Рубин Кәбир улы, мин китәм". Германиягә күчкәндәге иң авыр борчу шул булды. Әмма ул үзе дә аспирантурага укырга Мәскәүгә барган, бәлки шуңа — бик тыныч кабул итте.

— Алман чоры турында сөйләшсәк? Уку гына түгел, тормыш турында да. Ул илдән алган беренче тәэсир икенчесенннән ничек аерыла иде?

— Ул чакта мин Польша, Норвегия, Төркия, Франция, Данияне күргән идем, шуңа күрә ул күченү әллә ни шок булмады. Илдә озак вакытка калу белән кыска вакытка килеп китү бик аерыла. Ике еллык яшәү тәҗрибәсе икенче бер халыкның мәдәниятын тирәнрәк аңларга, яңа якларын ачарга ярдәм итә. Анда миңа кадәр күчеп киткән танышларым бар иде, башта бер танышымда яшәдем. Беренче 2-3 ай акча күп бетә, бюрократия эшләре шактый. Шуңа өстәп, алман телен белмәү — зур стресс.

— Ә инглиз теле?

Зур стресс һәм дәрестә педагоглар белән аралашу, банк, аптекага йөрү, яшьтәшләрең белән аралашу өчен телне күпмедер дәрәҗәдә белергә омтылу. Хәер, яшьтәшләр инглизчә сөйләшә, алар белән инглиз телендә аралаштык. Ә алман теле – авыр тема минем өчен, минем аны бик өйрәнәсем килде, әмма нигезләрен генә өйрәнә алдым, алга барырга эчке каршылыгым киртә куйды. Мөгаен, анда яшәргә калырга теләмәвемне белгәнмендер.

— Уку процессы турында сөйлә әле.

— Искиткеч педагогка эләктем. Кешелекле, ачык, мәрхәмәтле, ярдәмчел. Класста 10-15 кеше иде, күпчелеге — азиатлар.

Әмма бу бернәрсәдә дә чагылмады, мин аны үзем, эчтән борчылып йөрдем башта. Анда берәүнең дә моңа исе китми, һәркем иҗат белән мәшгуль.

Система бик кызык: җәдвал эленеп тормый анда. Мәҗбүри өлеш бар, ә калганын син үзең сайлыйсың — тел, хор, борынгы алман музыкасы һ.б. Шуңа күрә үзеңне иркен хис итәсең. Һәр педагог килү-килмәүне тикшерә — класс буенча кәгазь бите җибәрә, билгеле бер дәрес санын җыярга кирәк. Мәсәлән, ул атнага 4 төрле вакыт тәкъдим итә, син шуннан икене сайлыйсың.

— Ә дәрес калдырсаң? Килмәгән чакта группадашларыңнан сине билгеләүләрен сораганың булдымы?

— Бер тапкыр булды. Яңа илгә килгәч, бигрәк тә Германиягә, тирә-яктагылар автоматлы полицайлар булып, һәм алар кечкенә генә бер ялгышың өчен дә тотып атарга мөмкин кебек күренә (көлә). Беренче ике ай мин максималь дәрәҗәдә сак булдым, Германиядә тәртип үтә кырыс сыман тоелды. Мәсәлән, великта йөргәндә, юлның таш түшәлгән өлешеннән җайсыз булгач, җәяүлеләр юлыннан бара идем. Гадәти киемгә охшаган формадан киенгән бер хатын кинәт туктатты мине, парковка вакытын сузганнарны билгеләп тора иде ул. Кинәт юлымны бүлде — мин тормозга басам. Миңа алманча: «Бу җәяүлеләр юлы, моннан йөрергә хакыгыз юк», — ди. Ә мин: «Окей, окей». Аны урап үтеп, ташлы юлга күчәм. Ә ул артымнан икенче юлы штраф булачагын кычкырып калды, һәм мин аны «штраф» русча да шулайрак яңгыраганга гына аңладым. Моннан соң гел ташлы юлдан йөри торган булдым.

— Берлинда чакта минем электросамокат белән шуңа охшаш хәл килеп чыккан иде, чөнки Россиядә бит без күбрәк җәяүлеләр белән бер юлдан йөрибез. Әмма полицейский штраф белән куркытмады мине, күчәргә тиешле юлны гына күрсәтте. Нәрсә ошый, нәрсә ошамый иде Германиядә?

— Яхшы рояльле аудиторияләрнең күп булуы һәм төнге уникегә кадәр шөгыльләнү мөмкинлеге ошый иде. Бөтен кешегә җитә дигән сүз. Бездә бит уйнарга теләгән вакытыңны билгеләп язылырга кирәк. Ватыла башлаган пианинолы класска эләгергә мөмкин әле аннары. Ә Германиядә бронь интернет аша — син сайлап алган класс ачкычы ролен үти торган карточкаң бар. Бик җайлы, шулай була алуын күз алдына да китерми идем.

Бездәге белән чагыштырсаң, җир белән күк арасы: менә Шереметьевога килеп төшәсең – бөтенесе моңсу, боек.

Класслар арасындагы тәнәфестә йогурт-мазар алырга дип чиратка баскан идем, миннән алда сиксән яшьләрендәге бер әби тора, борылды да, мине күргәч, төшке ашыңмы дип сорады. Мин: "Әйе", - дидем. Азык-төлеген алды да: "Сез үтегез, сезгә ашыгырга кирәк, ә минем ашыгыр җирем юк, минем эшем юк", - ди. Шок хәлендә калдым. Алман җәмгыятен характерлаучы, миңа бик тәэсир иткән якты бер истәлек бу.

Германиядә бөтен нәрсәне алдан планлаштырып куялар. Мин җыйнаксыз кеше үзем, ә анда кеше өч ай алдан язып куелган тормыш белән яши.

Бәлки бу субъектив фикердер, әмма күп укытучылар анда түләнгән өчен генә эшли сыман. Педагогларның студентка мөнәсәбәте күпкә салкынрак, Казандагы җылы мөнәсәбәт белән көчле контраст иде бу. Алманнарда эмоцияләргә саранлык бар. Аларның бер дистанция бар, читләрне якын китермиләр, чөнки якынайтсаң, кайбер нәрсәләрне бергә кичерергә, уртаклашырга туры килә. Ул яктан без күпкә эмоциональ һәм ачыграк.

— Магистратураны тәмамладым да, Германиядәге музыкаль белемнең иң югары формасын сынап карыйсым килде. Мондагы аспирантура сыман инде ул. Шунысын да әйтим, Германиядә укыган чакта ярыйсы гына стипендия килә иде — 500 евро. Мондый стипендиягә лаек булыр өчен конкурс-тыңлану үтәргә кирәк, ул гражданлыгыңа карамый финанс ярдәм алырга мөмкинлек бирә. Мин эшләп тә алгалый идем, әмма, әлбәттә, стипендия ярдәм итте. Менә шул. Әмма аспирантура түләүле, минем андый акчам юк иде. Ул вакытта мин инде өйләнгән, Германиягә киткәнче үк өйләнешкән идек.

— Ә ул ничек кабул итте? Әллә синең белән киттеме?

— Ул мине үстерергә тырышучы, алга этәрүче. Әйбәт кабул итте. Юк, ул китмәде, ярты елга бер Россиягә кайтырга тырыштым, ә җәй көне берәр айга ул килә иде.

һәм, я хатынымны алып китәргә, я үземә кайтырга кирәк иде. Мин имтиханны барыбер уйнадым, конкурс бик каты иде – бер урынга 40 кеше чамасы. Һәм анда пианист, мәсәлән, виолончелист белән ярышырга мөмкин.

Үземнең педагогтан аерым дәресләр алыр өчен калу варианты бар иде. Әмма бу вариант та туры килмәде миңа, чөнки стипендия булмый, ә эшләп алгалау гына бу илдә нормаль яшәр өчен мөмкинлек бирә алмый.

— Германиядәге ике елдан соң Казан ничек сиңа?

— Мин хәзер консерваториядә эшлим, гел элемтәдә булдым, мине эшкә алырга әзер икәнлекләрен аңлый идем. Мин бит Германиядәге укуны Казандагы уку белән берләштердем. Германиядә беренче ел укыганда имтиханнар бирер өчен монда кайттым, аннары академик отпуск алдым, Германиядә укуны тәмамлагач кайттым да, икенче елымны монда укып бетердем. Ике куян койрыгы булып чыга.

Бездәге ул җәмәгать урыннары, анда андый нәрсә юк кебек. Анда күбрәк тарих белән яшиләр, тарихи урыннар күп. Бигрәк тә Германиядәге кечкенә шәһәрләр: 200 ел элек нинди булган, шундый булып калган, һәм бик яхшы хәлдә. Бездә бу яктан проблема бар, кызганыч, бездә алай саклый белмиләр. Мәсәлән, минем мәктәп һәм студент вакытымны искә төшергән, 2005 нче елда әле булган күп биналар – бу бик моңсу хәл. Әмма шул вакытта шәп иҗади мәйданнар, парклар, яшьләр хәрәкәте, проектлар.

Германиядә традициягә таяналар, ә Казан яшьләргә карый.