— Казаннан аэропортка барганда мин гел «Китмә Казаннан» җырын тыңлыйм. Ул җырны син кемгә багышлап яздың?

— Бу җыр, беләсеңме... Ул елны Казанда яңадан асфальт салгач... Мин аны бер өч ел элек язган идем, 2017дә, май аенда. Шунда ничектер шундый сөйләшүләр бар иде, берничә кеше әйтә: мин менә Казаннан китәм, диеп, Мәскәүгә укуга. То есть бөтенләйгә түгел, ә менә бер айгамы, ике атнагамы — сессиягә инде. Ничектер бу миңа тәэсир итте.

Мин хәзер уйлыйм: бәлки, мин искә төшерәм ничек мин киткәнемне беренче тапкыр, ничек булганын. Мин киткән идем беренче тапкыр 2005нең декабрендә, ул вакытта мин Казанда яшәгән идем инде алты ел ярым.

Теге вокзалда торам инде, дусларым җыелган, без барыбыз да кочаклашабыз, елашабыз. Беркайчан булмаган хәл.

Һәм мин аннары сәпиткә утырдым да, йөрдем шул Дзержинский урамнары, Черек күл, шул якларда. Һәм 15 минутта язып чыктым мин аны, бөтен сүзләрен. Ул шундый инде..

Беләсеңме, нәрсә минем истә: мин киткәндә театрда соңгы куелыш иде теге Цхвираваның «Ханума» спектакле. Цхвирава (Георгий Цхвирава — 2000-2004 елларда Казан яшь тамашычылар театры режиссеры, хәзерге вакытта Омск дәүләт театрының режиссеры — «Кайтам») да китә иде ТЮЗдан, һәм шундый алаверды итеп куйды инде ул яраткан спектаклен Камал театрында. Мин ул вакытта карап, елап утырдым, чөнки мин уйлый идем: соңгы тапкыр татар театрын күрәм, дип.

Ә мин киттем декабрьнең... 30нчы ноябрьдә мин утырдым, димәк, 1-2 нче декабрьдә Питерда идем.

— Нәкь унбиш ел элек.

— Әйе, унбиш ел элек мин күчтем. Ну, сәер иде. Мин моны аңлатам теге комфорт зонасыннан чыгу кебек, чөнки, уйлавымча, мин Казанда ул вакытта калсам, минем тормыш башкача булыр иде.

— Ни өчен Петербург? Мәскәү яки бүтән илләр түгел?

— Ну, беләсеңме, мин 2003нче елдан башлап һәр елны нигәдер Питерга бара идем. Ну, мин бит шундый инде... Неформал. Һәм без танышлар белән Мәскәүдәге «Нашествие»га йөри идек. Ләкин нигәдер һәрвакыт Мәскәүдән соң мин Питерга бара идем. Электричкаларда яисә сидячий вагонга утырып китә идем, беркемне белмим анда. Һәм шулай бер-ике көн йөри идем анда аяклар талганчы. Ничектер гел тарта иде мине Петербург.

Чөнки беренче тапкыр аны күргәч — 98нче елда идеме ул — ничектер бу шәһәр миңа якын күренде. Һәм мин аңлый идем: мин Мәскәүгә ничек тә китә алмыйм, мин Мәскәү кешесе түгел. Минем шундый холкым, характерым Петербургка якынрактыр, минемчә.

— Димәк, син Казаннан икеләнмичә киттең?

— Әлбәттә, икеләнүләр булды, ләкин кайдадыр Казанда калу-калмау турында түгел, ә гомумән: менә монда синең эшең бар, торыр җирең бар. Ә Питерда бернәрсә юк.

Шундый этәргечем булды: минем бар бер дустым Дима, Дима Ромахин, казанлылар өчен билгеле ул кеше, вот без аның белән Казанда очраштык, ул әйтә: «мин Петербургта яшим». Мин әйтәм: «а че, можно вписаться?» «Да конечно, приезжай, крават бар», — ди. Һәм мин ничектер күчтем, өч ай мин шулай яшәдем.

Аннан соң аякка баса башладым һәм үзем күчтем башка урынга — мин аерым яшәгән җирем прям Пять углов иде, Ломоносова урамы, Фонтанка янында.

Петербургта бер ел бик шәп яшәп була, дөресен генә әйткәндә. Ну, аны ачып кына. Бар туристлар йөри торган Петербург, бар Петроград, теге бөтен промышленносте, бар Ленинград — шундый сталинский ампир анда, спальный районнар. Аның һәрберсенең үз фәлсәфәсе, үз ачышлары. Минем барысында да яшәгән бар.

Мин теге… ничек атала әле ул… Купчино патриоты. Купчино минем өчен иң искиткеч урын, чөнки бөтен рок-музыкантлар шунда туган.

— Күпме тордың анда?

— Сигез ел, өч ай. Казанга кайту теләге ул 2013 елда формалашкандыр, минем Аврупа яшьләре форумына барганнан соң. Мин аны аңлата алмыйм, бөтен факторларын, ләкин миңа ничектер моңсу була башлады Петербургта. Анда төрле шундый… ничек әйтергә… шәхси проблемалар, ничектер яшәргә уңайсыз була башлады. Эшләр әйбәт бара иде, эш бар. Ләкин миңа нәрсәдер үзгәртәсе килә башлады. Һәм мин мондый җай таптым.

Бәлки, Мәскәүгә китәргә кирәк иде, ләкин, кабатлыйм, Мәскәү ничектер… Яки чит илгә китәргә. Минем ул вакытта бала бар иде бит инде. Шуңа күрә…

Ә, беләсеңме, нәрсә тагын: мин нәрсә аңладым — хәзер мин каядыр күчсәм, мин съемный фатирда яшәмим, туйдым. Ә фатирны алырга кирәк. Петербургта ул акчага син каядыр гел читтә, что называется, без отделки, һәм син тагын бер елга чумасың шул эшләргә. В общем, шул фактор тәэсир итте.

Мин Казандагы фатирны каяндыр таптым объявление буенча, мин үзем анда бармадым, әтием барды, карады, әйтте: ну, нормальный фатир. Ну, мин әйттем, алайса алыйк. Без аны тиз итеп алдык.

— Димәк, Казанга кайтуың фатир белән бәйле?

— 2013тә миндә татарча сөйләшү теләге зур булды. Моның төп сәбәбе — минем 2013 елда Аврупа төрки халыклар форумына баруым. Ул августта иде, август ае — ул минем өчен шундый аңлаешсыз ай. Һәм ничектер мин һәр атнаны каядыр бара идем, ну анда уңайлы бит инде: бер атнаны бардым Финляндиягә, бер атнаны — Латвиягә, һәм аннары Эстониягә — анда Татар яшьләре форумы узган.

Икенче яктан, Казанга кайту... Питерда ниндидер уровеньга үземне җиткердем дә инде мин һәм уйладым: бәлки хәзер миңа ошамый торган әйберләр башланыр, ипотека булыр, шул ук бер эш булачак. Дәрәҗәле музыкаль тәнкыйтьче кебек үземне хис иттем: мине барысы да белә, бөтен клуб, концерт оештыручылары, фестивальләргә мине чакыралар. Мин иң билгеле глянец журналында эшлим инде. Хәзер нәрсә була? Хәзер гомерем буена шунда эшлимме инде?

Ничектер менә башка сукты да, ничектер мин әйттем: әйдәгез, без күчәбез. Һәм без күчтек кире. Бер ай эчендә: гыйнвар аенда уйладым мин һәм мартта күчтем Казанга.

— Алайса Казанга син татар телен сагынып кайттың?

— Кара, беренчедән, мин татар теле белән яңадан… Ну, кызыксыну түгел инде ул — татарча өйрәнә башладым 2004 елда. Тукта, 2004 ел идеме ул? 2002дә мин эшкә урнаштым, 2003нче ел булгандыр ул. Зөлфия Камалованың концерты иде НКЦда — кстати, кызык бит бу, слушай, Зөлфия Камалова НКЦда концерт бирә иде, китапханәдә. Минем өчен бу, әлбәттә, зур ачыш иде.

Мин нигә элек татарча җырларны язмадым? Чөнки мин белмәдем татар җырлары алай яңгырый ала дип инде. Минем башка референслар бар иде: теге рус рок музыкасы, көнбатыш рок музыкасы. Ә менә монда шундый мөлаем бик матур бер апа. Һәм ничектер бу миңа… Вот, мин тыңлаган музыка белән татар теле кушыла.

Һәм минем истә, беренче көннән соң киттем репетициягә, әйттем: менә хәзер бездә татар җырлары да булачак. Һәм аннары мин аларны ничектер әкрен генә яза башладым.

Ничектер берничә елдан соң мин Питердагы татар яшьләре белән аралаша башладым — беләсеңме, миңа бу татар җырларымны татар кешесенә җырлап күрсәтәсем килә башлады. Чөнки кайвакытта шундый хәл була иде: син клубта җырлыйсың җырны һәм аның мәгънәсен син генә беләсең. Кайвакытта бераз тәрҗемә итә идем, ләкин… Син, бәлки, аңлыйсыңдыр, минем җырларны болай гына тәрҗемә итеп булмый.

— Ә Петербургтагы татар мохите белән син гомумән тоташ түгел идеңме?

— Ну, кара, мин бардым беренче тапкыр Сабантуйга. Мин элек тә Сабантуйны яратмый идем, хәзер дә. Белмим, чит җирләрдә ничек була ул, ләкин Петербургта төп спонсор — сыра компаниясе иде, һәм анда шашлыклар инде, җырлыйлар. Анда бөтенләй татар мохите юк дисәм… Ну, мин сизмәдем аны. Мәчеткә минем барганым бар иде, ләкин анда сиңа ничектер сәерсенеп карыйлар иде.

Беләсеңме, минем өчен нинди маркер булды: мин күчкәч, бер март-февраль айларында, бардым шундый бер дини үзәккә, ә ул вакытта булды теге хәлләр — Мөхәммәт пәйгамбәргә карикатулар чыккан. И мин бардым комментарий алырга, һәм мине анда кертмәделәр. Не то, что кертмәделәр: керттеләр, но аннары куып чыгарганнар.

Мин аннары аңладым: бу Петербург, монда мөселманнарның хәлләре әйбәт түгелдер, аларның ике мәчетләре генә булса. Берничә миллион мөселман яши иде анда, күренә иде, һәр Ураза бәйрәмендә — анда бөтен шәһәр үзәге тулы. Һәм сорыйлар аннары: откуда они взялись? Мин әйтәм: ну как, откуда они взялись, аларның бердәнбер мәчете бар монда, кайда тагын җыелсыннар?

— Тумышың белән син Балык Бистәсе районнынан, әмма үсмер чагың Чаллыда узган. Димәк, син Чаллы малае?

— Мин 82нче елда тудым, 9нчы июньдә Балык Бистәсе районында. Нигә мин анда тудым? Чөнки ул вакытта әти армиядә хезмәт итте, то есть алар әни белән өйләнешкәннәр, һәм әти аннары армиягә китте. Андый хәлләр иде элек, беркемне дә калдырмаганнар, вот. Һәм әти китте Калининградский областькә.

Мин җиде айлык — мин августта туарга тиеш идем, ләкин әнием 7-8 июньдә Казанга киткән эшләре буенча. Һәм анда карады фильм, фильмның исеме «АББА». Теге билгеле музыкасы инде, ну, фильм-концерт инде. Вот мин аларны тыңладым да, туарга булдым Котлы-Бөкәш авылының бердәнбер хастаханәсендә.

Вот, без анда бераз яшәдек, аннары без әти янына күчтек, бер ел ярымдыр яшәдек Советск шәһәрендә, безнең шундый харби гаилә иде.

Аннары, аңлавымча, әти уйлаган яки Казанга барырга, йә Чаллыга — анда аңа фатир тәкъдим иткәннәр. Без күчтек 85нче елда, мин белмим кайсы айда, ләкин бик истә: миңа өч яшьтер һәм мин ул сигезенче катка менәм, малосемейка, безнең шундый кечкенә генә бүлмә 12 метр. Һәм без анда башта өчәү яшәдек, аннары дүртәү, Айгөл сеңлем тугач.

Ну, мин авыл малае түгел, мин шәһәр малае, Чаллыда яшәдем 99нче елга кадәр. Мәктәпне тәмамладым анда, татар гимназиясе иде ул. Шундый суверенитет баласы.

Безнең 10нчы класста факультатив дәрескә Фәүзия Бәйрәмова (сәясәтче, татар язучысы, 1990-1995 елларда ТАССРның Югары Советы депутаты — «Кайтам») килә иде. Аннары директор укытучыга кирәген бирде инде, кемнәрне чакыртасыз дип.

Татар теле мәктәптә ничектер зур мәхәббәт уятмады миндә. Бер алтынчы-җиденчә класска кадәр минем бер татар теле укытучысы иде, шундый харизматичный мужчина иде ул. Аннары ул, аңлавымча, качты бүтән районга башка бер егет белән. Шундый сәер история.

Аннары минем башка укытучым иде, хәзер ул сорый: нәрсә, Рәдиф һаман татарча сөйләшәмени, дип.

Ә, шуны әйтергә кирәк: без бит татар гимназиясендә, гадәттә, татарча-русча сөйләшә идек переменаларда. Белмим, нигә шулай булгандыр, бәлки, урам теле булганга. Чаллыны мин исәпләмим татар шәһәре буларак, дөресен генә әйткәндә. Әлбәттә, анда ниндидер шундый милләтчелек дулкыны, агымы зур булгандыр.

— Группировкаларга да кердеңме?

— Мин менә Шамил Идиатуллинның китабын укыдым (Город Брежнев), аннары Роберт Гараевның китабы чыкты, анда да бар ул чаклар турында.

Бик сәер, дөресен генә әйткәндә, бөтен кеше әйтә, менә мин группировкага керергә мәҗбур булдым, чөнки бөтен шәһәрдә шулай кирәк иде. Минем истә нигәдер: миңа бер җиде яшь булганда, яныма бер өлкәнрәк абый килде дә, әйткән иде: «вот, часы, смотри, какие классные, хочешь себе часы такие?» Бәлки, минем ул вакытта мине хотели пришить к группировке, белмим нәрсә булгандыр инде, ләкин мин беркайчан да беркая да кермәдем.

Дөресен генә әйткәндә, мин шундый китап малае, шундый… ничек атала әле ул… ала карга? Минем мәктәптә дә классташлар белән конфликтлар еш иде.

Ә Казанга мин күчкән идем Чаллыдан 99нчы елда, КДУга кергәндә, Казан дәүләт университетына, рус журфагына.

— Казан синең өчен нинди иде ул чакта?

— Беләсеңме, элекке Казанны хәтерләмим нигәдер. Менә миңа әйтәләр: «ну, Дегтярканы сүттеләр, теге Меңьеллык паркы урынында». Ә мин белмим, истә калмады нигәдер конкрет рәсем.

Большая Краснаяда репетицияләрем бар иде, мин карый идем шул Федоровский бугорына, менә кайда хәзер Дом колхозника, яңа торгызылган Казанская икона соборы һәм фәләннәр. Анда күп агач йортлар тора иде. Менә шунысы нигәдер истә.

Ну, шуны әйтәм: минем беренче елым бик караңгы иде. Ничектер мин шундый: менә автобус, аңа утырырга кирәк. Һәм минем истә калды, беләсеңме, беренче курсларда менә хәзерге «Кольцо» урнашкан Мазуровский номерларында бар иде булочная, мин анда ала идем үземә корж, вот, шуны ашый идем мин. Вот, шундый әйберләр истә калды минем.

Ну, әлбәттә, Казан белән Чаллыны чагыштырып булмый. Беләсеңме, Чаллыда 90нчы еллар азагында андеграунд дулкыны катырак иде, чөнки бездә бит, ну, бернинди театрлар юк диярлек, бернәрсә юк. Сиңа барысын уйлап чыгарырга кирәк.

Безнең бар иде «Лодки причалов» исемле гәҗит, бик шәп. Тагын ниндидер концертлар уза иде, диафильмнар күрсәтә иделәр бездә, киноклуб бар иде, теге артхаус белән инде. Кызыксынсаң, кызык яшәү иде Чаллыда бу яктан. Казанда мин ул вакытта андый әйберләр сизмәдем кебек.

— Ә беренче концертың Казандамы, Чаллыдамы узды?

— Минем беренче концертым Юдинода иде. Мин Миша Вырин белән таныштым, ә ул эшләгән иде Железнодорожниклар ДКсында, бер төркемнең җитәкчесе буларак. Һәм аның бар иде өч егете, өч юдинский гопник инде 16 яшьлек, ләкин бик тырышып уйнаучылар. Һәм мин монда киләм инде, шундый зәңгәр чәчле, алка минем колакта, ә монда юдинские гопники. Ярар. Без бергә менә шулай җырлар җыя башладык.

Мин чыктым, җырлыйм, миңа әйтәләр: Радиф, ты нормально поешь, но что-то ты мало на сцене двигаешься. Вот, шул вакыттан мин бик активно начал двигаться на сцене.

— Ә эшкә син ничек урнаштың?

— «Восточный экспресс»ка — хәзерге вакытта ул «Бизнес-онлайн», аның бөтен төп издателе, мөхәррире шуннан чыкты — мин килдем дүртенче курста. Бу бераз соң — гадәттә бит икенче курстан соң киләләр кешеләр безнең профессияга. Анда безнең журфакта бар иде шундый объявление: отчислены за неуспеваемость. Анда бөтен «Эфир» утыра иде. Пычагыма сиңа диплом, әгәр дә син прайм-таймда һәр көнне чыгасың?

Уңышлы эшләгән кебек инде, башта ничектер кызык иде миңа, менә шушы бөтен андеграунд турында язырга. Чөнки мин ул вакытта андый бердәнбер идем — ну, музыка турында язучы журналист, бөтен теге рок тусовкаларга йөрүче инде.

Аннары миңа бөтен курс көнләшеп йөрде. Чөнки Рәдиф бит рәтләп укымады, ә ахырчиктә аңа иң билгеле гәҗиттә урын бирделәр.

— Мәкаләләрең аркасында дошманнарың барлыкка килмәдеме?

— Ну, бар иде, мин яза идем театрлар хакында тискәре әйберләрне, аннары мине чакыралар иде, менә килде режиссеры, дип. Исемнәрен әйтәсе килми, чөнки алар хәзер үзгәртте фикерләрен. Мин хәзер язам ул мәкаләләрне, алар әйтәләр: без укыдык, рәхмәт сиңа. Ә ул вакытта киләләр дә: «ул бит татар малае, ничек инде ул шундый әйберләрне яза». Ә мин әйтәм: «ну мин нәрсә яза алам? Моны бит невозможно смотреть».

— Кайтам дигәч, туганнарың, әти-әниең моны ничек кабул иттеләр? Шатландылармы?

— Минемчә, шатланганнардыр. Петербургтан бик еш кайтып булмый, бик күп акча сарыф ителә, Петербург-Мәскәү-Казан поезды арзан түгел, һәм анда вакыт та кирәк бит инде. Мин әнине елына бер тапкыр күрсәм, ну, яхшы иде. Без күбрәк скайпта аралаша идек. Ә хәзер вакыты да шулай туры килде, әнине карарга кирәк, ул авыру безнең. Ничектер… Хәлләр шәбрәк, дөресен әйткәндә.

«Ой, ниһаять, Рәдиф кайта, акылына кайтты, әйттем генә, кирәкми сиңа ул шәһәр», — юк. Алар, аңлавымча, мине гел яклап тоттылар, Рәдиф үзе белә ничек эшләргә, дип.

— Ә Казанның архитектурасы, эстетикасы, бигрәк тә Петербургтан соң, сиңа ничек?

— Ә Петербургта шул ук хәл, бөтенесе сүтелгән, җимерелгән.

Казанда, бу урамнардан йөргәндә, алар турында күп әйбер белгәч, мин булмаган биналарны күрәм кебек. Мин хәтта, ну, урамнарны искечә исемли башлыйм. Мәсәлән, Печән базары урамы, Захарьевская, Воскресенская. Николаевский садикка барып килдек, дим.

Без Ильяс (Ильяс Гафаров — Ittifaq төркеме музыканты, Yummy Music инди-музыка лейблын барлыкка китерүче, TAT CULT FEST фестивале сопродюсеры — «Кайтам») белән « Туңган як»ны төшергәндә, Ригадан соң безнең соңгы пункт — Петербург иде. Мин курка идем: менә хәзер тартып китәр. Ләкин мин утырдым һәм аңладым: бу шәһәр миңа хәзер дә ошый, мин аның турында күп нәрсә беләм, Техноложкаларына кадәр. Но кайвакытта бу шәһәрдән китәргә кирәк, монда бернәрсә ташламадым кебек. Мин монда яшәмим, ләкин бу шәһәр минем өчен чит булып калмады.

— Сиңа Казанда уңайлымы хәзер? Сәйях кан бүтән шәһәрләргә тартмыймы?

— Мин белмим каян татарларга килде бу әйбер, ләкин без, дөресен әйткәндә, җирле халык. Юк, әлбәттә, башка кешеләргә әйткәндә, мин әйтәм: менә без, номадлар, бөтен Җир шары безнең аяк астында торган, әйе. Синең өчен исә чынбарлык.

Ну, минем өчен күп нәрсә үзгәрде. Ну, мәсәлән, элек мин үземне шундый җәдидче кебек хис итә идем, менә без Аврупага тартылырга тиеш. Ә соңгы вакытларда миңа күбрәк борынгы тарих, элек нәрсә булганы кызык. Бу бөтен кешедә дә сизелә. Йолдыз (Йолдыз Миңнуллина — шагыйрь — «Кайтам») юкка гына теге «Өтүкән»не язмаган бит инде. Каядыр шул якка барыбыз да барабыз кебек.

Күп эштә Казан элеккеге булып катып калды. Мин күчтем мартта, шундый салкын мартлар, мин чыгам метродан, һәм мине милиционер туктата сакалым өчен: ориентировка по бородатым, ди. Мин әйтәм: сез вообще, бу бит Казан, монда яртысы бородатый. Петербургта мин сакал белән йөрдем, беркем дә туктатмады, ә монда, тыныч Казанымда, вот шулай.

Икенче яктан, мин Казанга күчкәч, мин аны чынлап та ярата башладым, чөнки мин аны өйрәнә башладым, аңа соклана башладым, аның тарихына.

Менә бер яктан, сине барсы да белә монда, име, ләкин мин монда әле дә ниндидер үсеш мөмкинлекләрен күрәм кебек. Һәм шәһәр дә яңадан ачыла да ачыла бара.

Мин хәзер Татар бистәсендә яшим, Тукай урамында, минем ишегалдымда Гөбәйдуллин йорты, монда минем элекке Тукай исемендәге кинотеатры, Айтугановлар йорты, Юныс мәйданы… Башны уңга борсаң, анда Мәрҗәни мәчете. Ничектер үз урынымда кебек мин.

Ну, бар бит уйлар: менә монысын сүттеләр, беркем дә аңламый мине монда, китәм, анда, Канадага. Минем дә андый уйлар бар кайвакыт, мин аларны табигый дип табам. Кирәк булса, китә дә алырмын.